Mustafa Kemal Atatürk [ Cumhur Başkanlığ Bölüm 3 ]

Dış politika



Ürdün
Kralı I. Abdullah ile (1937)






Türkiye'yi ziyarete eden Birleşik Krallık Kralı VIII.
Edward ile (4 Eylül 1936)





Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı dönemindeki dış politika konularının
başlıkları Musul sorunu, Türkiye-Yunanistan Nüfus
Mübadelesi, Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne girişi, Balkan Antantı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Sadabat Paktı ve Hatay Sorunu
oluşturmaktadır.
Atatürk dış politikasında gerçekçi davranmıştır.^[29]
Atatürk dış ilişkilerde dinamiktir, gözü pek, ama maceracı değildir.^[29]
Atatürk dış politikada kendisini hangi ilkenin yönettiğine dair “Biz
kendimizi bilen kimseleriz. Olmayacak isteklerimiz yoktur^[30]”
olarak tanımlanış.^[29]
Ataturk Pan-İslam, Pan-Türk ve Turancılık akımlarına karşı Misâk-ı Millî ile
çizmiş olan sınırlarda kalınmasını benimsemişdir.^[29]
24 Temmuz 1923 de imzalanan Lozan antlaşmasını Atatürk diş politikada
belirleyici bir unsur olarak tutmuş bu antlaşmada çizilen Türkiye
Cumhuriyetinin sınırları büyük ölçüde (Hatay sorunu dışında) belirleyici
olarak saptanmış, ekomi açısından lozan'ın kaldırdığı
kapitülasyonlarladan taviz verilmemişdir.^[29]
Atatürk'ün Lozanı temel almasının önemi geçen zaman içinde bakıldığında
daha iyi anlaşılmakta çünki I. Dünya Savaşı’nın mağlupları arasında yer
alan bir ulusun çizdiği kavramlar o dönemden bugüne yürürlükte olan tek
andlaşma olarak durmaktadır.^[29]
Musul sorunu Atatürk'ün Cumhurbaşkanı
olarak ilk igilendiği sorunlardan birisi idi. Atatürk Lozanı temel
aldığı halde 25 Nisan 1920’de San Remo’da imzalanan bir Andlaşma ile
Musul'un halkını göz önüne almak yerine Musul petrollerini İngiltere ve
Fransa arasında bölüşmüş olamasının kabullenmememiş ve Musul için çaba
göstermişdir.^[29]
Bu dönemde 1917’de İngilizler Bağdat’ı ve Mondros Ateşkesi’ne göre, “31
Ekim 1918 saat 12.00 den itibaren bölgedeki tüm kuvvetler yerlerinde
kalacaklardır” hükmüne rağmen Musul’da bulunan 6. Ordu Komutanı Ali
İhsan Paşa, tüm çabalarına rağmen, Sadrazam Ali Paşanın 8 Kasım 1918
tarihli telgrafına uyarak, 10 Kasım’da Musul’u İngilizlere bırakmışdır.^[29]
Mustafa Kemal Paşa, 1920-23 yıllarında yaptığı çeşitli konuşmalarda
Musul, Süleymaniye ve Kerkük’ün Misâk-ı Millî sınırları içinde
bulunduğunu belirtmiş.^[29]
Türk-İngiliz görüşmelerinrinden sonuç alınamamış. Uluslar Kurumu da
İngiltere lehine karar almış ve 1921 yılında Irak’ta manda statüsünde
bir devlet kurarak krallığa Emir Faysal’ı getirmişdir.^[29]
Türk Yunan
yakınlaşması için 1930 yılında Yunan başbakanı Elefterios Venizelos'u Türkiye'ye davet ederek
Milli Mücadele'nin düşmanı Yunanistan'la barışın temellerini attı. Türkiye-Yunanistan Nüfus
Mübadelesi 1923 yılında Lozan Antlaşması'na ek protokol uyarınca
Türkiye'deki Rumların Yunanistan'a, Yunanistan'daki Müslüman Türklerin
Türkiye'ye zorunlu göçüne karar verilmişdir. Türkiye'de sadece İstanbul
kenti ile Gökçeada ve Bozcaada'da, Yunanistan'da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf
tutulmuşlardır^[31].
Değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında gerçekleşmiş, ancak
geriye kalan az sayıda olayda 1930 İnönü-Venizelos sözleşmesine dek
zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir. 1934'de Venizelos tarafından Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.
Ancak Nobel Ödül Komitesi değerlendirmeye almadı.
Milletler Cemiyeti’ne üye olmak için
çalışmış ve bu 1930 larda çok belirginleşen uluslararası alanda
işbirliğine olan ilgisini ortaya koymaktadır.^[32]
Bu Atatürkün batıya yaklaşmasının da dolaylı bir işretini oluşması bu
dömemde Fransa ve İngiltere’nin etkili bulunduğu bir kuruluşa
olamsındadır.^[32]
Bu antlaşma 1935-1938 yılları arasında Avrupa’daki bloklaşma
hareketlerine karşı daha orta bir yol olarak duracakdır. Atatürk ne I.
Dünya Savaşı’nın getirdiği düzeni korumak isteyen Anti-Revizyonist Batı
(başta İngiltere ve Fransa) ile statükoyu değiştirmek isteyen
Revizyonist ülkeler (Almanya, İtalya ve diğerleri) arasında ilişkilerde,
bu bloklaradan birisine bağlanmak yerine bir dengeleyici nokta
aramaktaydı.^[32]
Bu dömemde uyguladuğı Çok-yönlü politika siyasî merkezde saygı
kazandırmışdır.^[32]
Atatürk Temmuz 1932’de Milletler Cemiyeti giriş belgesini imzalamışdır.